Zandpaden

Onverharde wegen en paden in het agrarisch cultuurlandschap hebben vaak een cultuurhistorische, landschappelijke en recreatieve waarde. Vele zijn eeuwenoud. Vaak zijn het pareltjes tussen de weilanden en de akkers waar mensen graag wandelen. Denk aan de vele ommetjes waarbij dankbaar gebruik wordt gemaakt van deze paden. Uit recent onderzoek is naar voren gekomen dat onverharde wegen ook een grote bijdrage kunnen leveren aan de biodiversiteit.

Help mee ze te behouden!

Loop eens een zandpadenommetje!

Zandwegen onder druk

De afgelopen decennia zijn zandwegen in agrarisch gebied op grote schaal verdwenen of verhard en wat nu nog resteert staat onder druk. Wegen die intensief worden gebruikt, krijgen een (semi)verharding vanwege stofoverlast in de zomer, modderpoelen in de winter of ze worden omgevormd tot verhard fietspad. Bermen worden vaak niet voldoende beheerd of ongevraagd toegevoegd aan aangrenzende landbouwpercelen. Dit zijn zorgelijke ontwikkelingen, omdat zandwegen hoog worden gewaardeerd.

Onderzoek

In 2019 is op initiatief van Stichting de Brabantse Hoeders veel aandacht besteed aan zandwegen. Hoogtepunt daarbij was de ‘Zondag van het zandpad’ tijdens de ‘Week van het landschap’, een jaarlijks terugkerend evenement van Brabants Landschap. Het Coördinatiepunt Landschapsbeheer van Brabants Landschap heeft dit aangegrepen om adviesbureau Ecologica onderzoek te laten uitvoeren naar de natuurwaarde van zandwegen in agrarisch gebied. Hierbij is gekeken naar de aanwezige wilde bijen, dagvlinders, sprinkhanen, angeldragende wespen en vogels.

Zandwegen vormen leefgebied voor kritische soorten

Op 16 onderzochte transecten zijn in totaal 183 soorten aangetroffen. Daaronder bevonden zich 8 Rode Lijstsoorten, 51 minder algemene soorten, 15 zeldzame soorten en 14 soorten met een provinciale prioritaire status. Onverwacht groot waren de aantallen bijen- en wespensoorten. Tijdens het onderzoek zijn ook 33 vogelsoorten waargenomen, veelal karakteristieke soorten van kleinschalig agrarisch gebied zoals patrijs, geelgors, grasmus, kneu en roodborsttapuit.

Soortenrijkdom hoger langs zandwegen dan langs asfalt

Bij de zandwegen waren 48% meer soorten aanwezig dan bij vergelijkbare verharde wegen. Ook het totaal aantal aangetroffen individuen was bij zandwegen fors hoger, wel 62%. Uit de verzamelde gegevens blijkt dat de natuurwaarde voor wat betreft de onderzochte groepen gemiddeld met 36% achteruitgaat wanneer een zandweg wordt geasfalteerd. Meer gegevens vindt u in het onderzoeksrapport van Ecologica.

Behoud zandwegen voor biodiversiteit!

Hoewel bescheiden van opzet heeft dit onderzoek duidelijk aangetoond dat zandwegen van groot belang zijn voor de biodiversiteit. In agrarisch gebied herbergen deze zandwegen en bermen een opvallend rijke fauna met inbegrip van kenmerkende en zeldzame soorten. Zandwegen met een goed ontwikkelde bermvegetatie kunnen om die reden ook een functie vervullen als verbinding tussen natuurgebieden. Dit alles geeft heldere argumenten om zuinig met bestaande zandwegen om te gaan en ze passend te beschermen.

Hoe zandpaden te beschermen

Gemeenten spelen hierbij een cruciale rol. Om te beginnen is het zaak dat alle nog aanwezige onverharde wegen en paden planologisch worden beschermd (omgevingsvisie en –plan). De Brabantse Milieufederatie heeft hiervoor een handleiding samengesteld. Ook kunnen gemeenten ervoor zorgen dat kadastrale grenzen worden gehandhaafd in het geval bermen zijn toegevoegd aan naastgelegen landbouwpercelen. Daarnaast kunnen mogelijkheden worden verkend om ontbrekende schakels te herstellen, onder meer voor ommetjes, en kan gekeken worden naar opties om bermen te optimaliseren of te verbreden.

Zandpaddocu

Onze eigen natuurfilmer Mark Kapteijns heeft de zandpaden prachtig in beeld gebracht in zijn documentaire 'Brabants zandpad, bedreigde schoonheid', die onderaan deze pagina beschikbaar is. Zeker het bekijken waard.

Zandpadenommetjes

Om de waarde van zandpaden te tonen, zijn er enkele ommetjes in het Brabantse landschap ontwikkeld. Toegang is hier zonder honden, omdat er vaak vee graast aangrenzend aan het pad. Vee kan erg ziek worden van uitwerpselen van een hond. Laat ook gewassen en dieren met rust en wandel hier alleen tussen zonsopkomst en zonsondergang. Stevige schoenen of laarzen zijn aan te raden.

Bekijk hier alle ommetjes