Brabantse zandwegen van groot belang voor biodiversiteit

Zandwegen onder druk

De afgelopen decennia zijn zandwegen in agrarisch gebied op grote schaal verdwenen of geasfalteerd en wat nu nog resteert staat onder druk. Wegen die intensief worden gebruikt, krijgen een (semi)verharding vanwege stofoverlast in de zomer, modderpoelen in de winter of vanwege de aanleg van een fietsverbinding. Bermen worden regelmatig slecht beheerd of ongevraagd toegevoegd aan aangrenzende landbouwpercelen. Dit zijn zorgelijke ontwikkelingen, omdat zandwegen hoog worden gewaardeerd.

Onderzoek

In 2019 is op initiatief van Stichting de Brabantse Hoeders veel aandacht besteed aan zandwegen. Hoogtepunt daarbij was de ‘Zondag van het zandpad’ tijdens de ‘Week van het landschap’, een jaarlijks terugkerend evenement van Brabants Landschap. Het Coördinatiepunt Landschapsbeheer van Brabants Landschap heeft dit aangegrepen om ecologisch adviesbureau Ecologica nader onderzoek te laten uitvoeren naar de natuurwaarde van zandwegen in agrarisch gebied. Het onderzoek was gericht op het feitelijk onderbouwen van de ecologische waarde van zandwegen, afgezet tegen verharde wegen. Onderzocht is hoe hoog de biodiversiteit van zandwegen in agrarisch gebied is en of de aanwezigheid van kritische soorten kon worden vastgesteld. Hierbij is ook de rol van de inrichting en bloemenrijkdom van de bermen betrokken. Voor het onderzoek zijn zandwegen in drie gebieden geselecteerd: Baarle-Nassau, Schijndel en Heesch. In deze gebieden zijn zandwegen met verschillende bermtypen geselecteerd. Ter vergelijking zijn ook op korte afstand gelegen asfaltwegen onderzocht. Als indicatoren voor biodiversiteit is gekeken naar de aanwezige wilde bijen, dagvlinders, sprinkhanen, angeldragende wespen en vogels.

Zandwegen vormen leefgebied voor kritische soorten

Op de 16 onderzochte transecten zijn in totaal 183 soorten aangetroffen. Daaronder bevonden zich 8 Rode Lijstsoorten, 51 minder algemene soorten, 15 zeldzame soorten en 14 soorten met een provinciale prioritaire status. Talrijk waren bijensoorten, waarvan er 68 konden worden vastgesteld, zoals de zeldzame Rinks maskerbij en de vrij zeldzame kleine tuinmaskerbij. Onder de 22 waargenomen dagvlindersoorten en 12 sprinkhaansoorten bevonden zich kleine parelmoervlinder, snortikker en sikkelsprinkhaan. Van de 64 aangetroffen wespensoorten zijn met name de zeldzame graafwesp Nysson distinguendus en de spinnendoder Agenioideus sericeus bijzonder. Tijdens het onderzoek zijn op de zandwegen zelf of in de bermen ernaast 33 vogelsoorten waargenomen, waaronder patrijs, geelgors, grasmus, kneu, gele kwikstaart en roodborsttapuit.

Soortenrijkdom hoger langs zandwegen dan langs asfalt

Bij de onderzochte zandwegen was het aantal vastgestelde soorten duidelijk hoger dan langs de onderzochte asfaltwegen. Bij de zandwegen waren 48% meer soorten aanwezig. Bij alle afzonderlijke onderzochte soortgroepen werd een hoger aantal soorten vastgesteld langs de zandwegen. Ook het totaal aantal aangetroffen individuen bij zandwegen was fors hoger, wel 62%. En wanneer ook naar de bijzonderheid van de soorten wordt gekeken kan worden vastgesteld dat ook deze significant hoger ligt bij zandwegen ten opzichte van asfaltwegen.

Omdat binnen het onderzoek verschillende typen bermbegroeiingen zijn bekeken, kan ook wat worden gezegd over belangrijke factoren op dit vlak. Voor de onderzochte soortgroepen lijken vooral structuurrijkdom en luwte belangrijke factoren te zijn voor een hoge biodiversiteit op locatieniveau. Aangezien echter ook is vastgesteld dat verschillende bermtypen elkaar sterk aanvullen qua soortenspectrum is de conclusie dat het ook van belang is juist te streven naar veel variatie tussen locaties.

Behoud zandwegen voor biodiversiteit!

Dit onderzoek heeft duidelijk aangetoond dat zandwegen van groot belang zijn voor bijzondere biodiversiteit. In agrarisch gebied, geflankeerd door graslanden en (maïs)akkers, herbergen deze zandwegen en bermen een opvallend rijke fauna met inbegrip van kenmerkende en zeldzame soorten. Zandwegen met een goed ontwikkelde bermvegetatie kunnen om die reden ook een functie vervullen als verbinding tussen natuurgebieden.

Uit de data blijkt dat de natuurwaarde voor wat betreft de onderzochte groepen gemiddeld met 36% achteruitgaat wanneer een zandweg wordt geasfalteerd. Het onderzoek geeft hiermee heldere argumenten om zuinig met bestaande zandwegen om te gaan en ze passend te beschermen.

Meer informatie

Bekijk hier het volledige onderzoeksrapport "Natuurwaarde van zandwegen in agrarisch gebied".
Bekijk hier de opname van de lezing over de waarden van zandwegen.
Mark Kapteijns, terreinmedewerker bij Brabants Landschap, natuurfilmer én Hoeder van Brabant maakte een korte film: "Brabants Zandpad, bedreigde schoonheid". Lees meer in dit nieuwsartikel en bekijk de film hieronder.