Knotbomen zijn kenmerkend voor het Nederlandse landschap. Ze worden daarbij ook al eeuwenlang door mensen ingezet voor allerlei doeleinden. Het hout vond een bestemming als geriefhout voor vlechtwerk, als steel van gereedschap of als oeverbeschoeiing (rand). Diverse vogelsoorten gebruiken de bomen als beschutte (nest)plek, terwijl allerlei plantsoorten weelderig opklimmen tegen de stam. Knotbomen zijn niet voor niets graag geziene elementen in het landschap van Brabant.
Planten of beheren van knotbomen
Het knotten maakt de boom aantrekkelijk. Zo ontstaat de verdikking (stoof) bovenop. Soms blijft daar water in staan, waardoor de boom gaat rotten. Hierdoor ontstaan holten, een bijzonder groeiplaats voor planten zoals eikvaren en vlier. Ook de steenuil voelt zich er thuis.
Soorten knotbomen
De meest bekende knotboomsoort is de wilg. Daarvan worden de schietwilg (salix alba) en de kraakwilg (salix fragilis) het meest aangeplant. Daarnaast zijn ook eik, gewone es, zwarte els, haagbeuk en populieren geschikt als knotbomen.
Waar aanplanten
Knotbomen kun je aanplanten op allerlei soorten ondergrond zolang deze vruchtbaar en goed vochtdoorlatend is. Daarbij houden ze van zonlicht.
Algemene aanplantinstructie
Aanplanten doe je het beste tussen half november en half maart, mits het niet vriest. Afhankelijk van de soort kies je voor een staak (lange tak van een bestaande wilg) of voor een bewortelde stek/veer.
Aanplantinstructie wilgen
Het aanplanten van een wilg is niet moeilijk. In principe vormt iedere staak wortels. De meest geschikte staak is gemiddeld 3 meter lang en heeft een doorsnede tussen 6 - 8 centimeter. Zorg ervoor dat alle zijtakken verwijderd zijn. Kap of zaag de dikke onderkant in een punt. Zo blijft deze beter zitten in de grond. Wil je wortelgroei bevorderen, schil dan de onderste 0,5 tot 1 meter schors af met een mes of bijl.
Plant de staak minimaal 80 centimeter diep. Een gat maak je met een schop of grondboor. Zet de staak erin en gebruik de vrijgekomen grond om het gat weer op te vullen. Plant je meerdere wilgen, zorg dan voor een minimale afstand van 3 meter. Landschappelijk gezien is zelfs 5 tot 6 meter aan te raden.
Van aanplant naar volwassen knotwilg
Aanplantinstructie els, es, eik, populier en haagbeuk
Voor deze soorten heb je een bewortelde stek/veer nodig. Deze dient minimaal 250 centimeter lang te zijn. Maak een plantgat van 40 bij 40 centimeter. Gebruik hiervoor een schop of grondboor. Zet de stek in de grond en gebruik de vrijgekomen grond om het gat weer op te vullen. Plant de bomen minimaal 3 meter uit elkaar.
Lukt het niet om alle stekjes in een keer aan te planten, kies er dan voor om ze op te kuilen. Graaf hiervoor een gat in vochtige, schaduwrijke grond. Zet de bomen met hun wortels in het gat en bedek deze met de vrijgekomen grond.
Bescherming tegen vee
Knotbomen in weilanden zijn geliefd onder vee. Bescherm ze daarom tegen vraat door middel van een veekerend raster op minimaal 1 meter van de stam.
Algemene beheerinstructie
- 1e zomer: De staak krijgt over de gehele lengte zijtakken. Alles lager dan 20 à 30 centimeter van de top verwijder je met een snoeischaar. Het kan zijn dat je dit meerdere keren gedurende de zomer moet herhalen.
- 1e winter: Geen onderhoud
- 2e winter: Dun de stoof/knot uit, dit noemen we stikken. Zo krijgen de resterende takken meer ruimte om te groeien. Laat 8 tot 12 takken staan.
- 3e winter: Herhaal indien nodig het stikken.
- 4e winter: Heb je een wilg of populier, dan kun je voor het eerst gaan knotten. Zaag alle takken bovenop tot ongeveer 5 centimeter van de stam af. Doe dit haaks op de tak, zodat er geen water op blijft staan. Voor alle andere soorten; doe niets.
- 5e winter: Stik de knot weer tot er 8 tot 12 takken overblijven.
- 6e winter: Heb je een es of els, dan kun je voor het eerst gaan knotten. Voor alle andere soorten; doe niets.
- 7e winter: Heb je een wilg of populier, dan kun je voor de tweede keer gaan knotten. Zaag opnieuw alle takken tot ongeveer 5 centimeter haaks op de stam af. Voor alle andere soorten; herhaal indien nodig het stikken.
- 8e winter: Heb je een eik, dan kun je voor het eerst gaan knotten. Voor alle andere soorten; doe niets.
Knotten doe je het best in de periode half november tot half maart. Over het algemeen geldt dat je wilgen en populieren eens in de 3 à 4 jaar knot. Essen en elzen knot je iedere 5 à 6 jaar en de eik mag iedere 7 à 10 jaar onder handen genomen worden.
Help mee op eigen grond
Wil jij het buitengebied mooier maken? Help dan mee op jouw eigen grond! Het Groenloket Brabant geeft advies over aanleg, beheer en subsidie van landschapselementen. Bijvoorbeeld een rij knotwilgen, poel, struweelhaag of een hoogstamfruitboomgaard!
Word vrijwilliger
We roepen je hulp in bij het beschermen van de weidevogels, uilen en het prachtige landschap. Want zonder vrijwilligers gaat er een boel verloren. Iedereen is van harte welkom!